Op 24 januari vond een netwerkbijeenkomst plaats van het project Getuigen & Tijdgenoten in samenwerking met Historisch Centrum Overijssel / IJsselacademie. Aanleiding was de presentatie van een website met interviews van vijftien Indië-veteranen uit Overijssel, afgenomen door historicus Ewout van der Horst. Stephanie Welvaart doet verslag van de middag.
“En toen stonden we boven op het dek, te kijken naar de kade die langzaam los kwam, dat zie ik helemaal nog voor me. Je staat op die boot en voor je gevoel gaat de kade dus weg, die kade die langzamerhand loskwam van de boot. Dat water dat daartussen begon te kolken en te bewegen. De kade die mij zo bekend was [...]. Ik kon niet van die reling af, ik ben daar blijven staan kijken, tot we de haven uit waren, de havenhoofden achter ons lieten [... ]. En langzamerhand werd alles kleiner en vager en grijzer en verdween het uiteindelijk in de mist, of de heiigheid. En ik wist dat ik het nooit meer terug zou zien. Ik heb daar staan vechten tegen de tranen. Het afscheid van het land, waar je al je herinneringen hebt [...]. Alles blijf daar achter en je weet dat je het nooit meer terug zult zien. Het alsof je een afgekapte boom bent, het wortelstelsel is achtergebleven.”
(Een Indische vrouw over haar vertrek uit de haven van Tanjung Priok, Indonesië)*
Dit is een van de fragmenten die deze middag te horen waren waarin getuigen aan het woord zijn. Op papier al een aangrijpende herinnering, als geluidsfragment nog indringender. Verhalen als deze geven ons een idee van het dagelijks leven en de impact van grote gebeurtenissen op de levens van individuen. Het belang van deze ‘petites histoires’ komt naar voren in uiteenlopende onderzoeks- en maatschappelijke projecten. Tijdens deze netwerkbijeenkomst stonden enkele van deze projecten centraal.
Directe aanleiding voor deze netwerkbijeenkomst was de lancering van de website Overijsselaars in de Oost. Verhalen van Indiëgangers, een oral history-project van historicus Ewout van der Horst werkzaam bij de IJsselacademie. Het project Getuigen en Tijdgenoten inspireerde hem om niet alleen meer te weten te komen over zijn opa’s ervaringen als oorlogsvrijwilliger in Indië maar ook om een bijdrage te leveren aan Getuigen & Tijdgenoten. Hij sprak met vijftien Indiëveteranen uit Overijssel, die openhartig vertelden over hun ervaringen in Indonesië in 1945 -1950. Op de website zijn deze verhalen terug te lezen.
Fridus Steijlen en Eveline Buchheim hebben de aanwezigen verteld over het project Getuigen & Tijdgenoten, hoe het project onderdeel is van en aanvulling op een langere traditie van oral history-projecten en wat de laatste stand van zaken is met betrekking tot de afgenomen interviews, getuigenseminars en binnengekomen egodocumenten.
We hebben ons deze middag laten inspireren door lokale projecten met een sterk maatschappelijke verbinding waarin oral history een sleutelrol speelt. Jayne Slot van Meerstemmige geschiedenissen vertelde over haar project, dat onder andere is uitgevoerd in de Indische buurt in Amsterdam. In dit project is het Nederlandse koloniale verleden het uitgangspunt geweest voor het verzamelen van verhalen van buurtbewoners. De buurt met haar straatnamen was het concrete vertrekpunt. De betrokkenheid die buurtbewoners voelen bij hun omgeving was een goede basis om kennis te maken met verhalen van anderen, waaronder herinneringen en verhalen uit Indonesië.
Mietji Hully vertelde over het proces van het theater maken en het verzamelen van verhalen voor de Theatervoorstelling Hoe zat het ook al weer? en het theaterdrieluik Aan de andere kant. In deze voorstelling spelen Molukse ‘getuigen’ zelf mee. Dit werkt op meerdere niveaus goed. Mietji vertelde ons over de ‘bijna therapeutische ervaring’ voor de deelnemers. De voorstellingen roepen ook discussies op. Het geeft een podium voor het bespreken van moeilijke vragen waar juist in deze tijd, onder de tweede en derde generatie, meer ruimte voor komt.
Saskia Moerbeek informeerde de aanwezigen over het Nationaal Knooppunt Oral History. Een initiatief dat bij oral history-projecten mee kan denken over bijvoorbeeld de praktische uitvoer en de opslag van het interviewmateriaal, maar de initiatiefnemers ook kan ondersteunen met contacten uit hun netwerk. Want soms kunnen initiatieven niet zonder goede samenwerkingspartners zoals archieven, bibliotheken en andere lokale instellingen.
Deze middag, waarbij zowel getuigen als professionals aanwezig waren, heeft ons naast goede discussies ook inspirerende voorbeelden gegeven van oral history-projecten en de kracht van samenwerking. Wij nodigen dan ook eenieder uit die geïnteresseerd is in, of zich (wil gaan) bezighouden met oral history en egodocumenten, lokale geschiedenis en educatie en de periode 1945 – 1950 in Indonesië, contact met ons op te nemen!
*Geluidsfragment uit: Indië verteld. Herinneringen 1930-1950, Marieke Brand, Henk Schulte Nordholt & Fridus Steijlen (red.), Walburg Pers/KITLV uitgeverij, 2005; hoofdstuk 11: 'Vertrekken of blijven?' fragment 2.